Burgemeester Margo Mulder hield op 4 mei 2024 haar herdenkingstoespraak op het Thaliaplein.

Hieronder is haar gehele toespraak na te lezen.

Dames en heren, jongens en meisjes,  welkom bij deze herdenking.

Toen ik hier aan kwam lopen, viel mij op hoeveel belangstellenden hier vanavond zijn. Dat is goed en fijn om te zien. Dit betekent namelijk dat de Dodenherdenking nog steeds heel relevant is en belangrijk wordt gevonden door u. Die grote belangstelling zie ik óók als een teken van hoop; een signaal waarmee u afgeeft tegen oorlog en geweld te zijn.

Met uw aanwezigheid laat u zien dat u het belangrijk vindt om - met alles wat in ons vermogen ligt - ons te verzetten tegen geweld en oorlog.

Vandaag herdenken we hier, net als in alle gemeenten in Nederland, de mensen die omkwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog en de militairen in conflicten daarna, waarbij de Nederlandse regering besloot soldaten in te zetten.

Ik vind het belangrijk te benadrukken dat dit het doel is van deze herdenking.

Een paar weken geleden werd ik gevraagd de organisatie de Orde van den Prince welkom te heten. Zij voert in haar beeldmerk de tekst ‘vriendschap en tolerantie’. In aanloop naar vandaag dacht ik daar aan terug.

In onze wereld van vandaag hebben de woorden vriendschap en tolerantie extra betekenis; ook in Bergen op Zoom. Soms lijken we meer en meer van elkaar weg te drijven, lijkt intolerantie voor elkaars mening toe te nemen en worden vriendschap en verbondenheid minder gevoeld. Dit wordt versterkt door bestaande maar ook nieuwe brandhaarden in de wereld; brandhaarden waar het geweld dáár zijn weerslag heeft op onze samenleving hier.

Je zou kunnen zeggen: ‘Nederland, van harte welkom in de grote-boze-mensen-wereld. We zijn wreed wakker geschud uit de droom dat gebeurtenissen elders geen vat kunnen krijgen op het leven hier in het veilige kleine Nederland…’

Mijn gedachtegang over de betekenis van tolerantie en vriendschap werd versterkt door de toespraak van de kleindochter van de Amerikaanse president Franklin Roosevelt. In haar toespraak tijdens de recente uitreiking van de Four Freedoms Award in Middelburg sprak ze uit dat goede verstandhoudingen, kracht en verandering kunnen brengen en hoe dat kan bijdragen aan een wereld die we willen nalaten aan onze kinderen en kleinkinderen.

In vriendschap en tolerantie ligt de basis om dat doel te bereiken; in vriendschap en tolerantie ligt ook de basis in het voorkomen van conflicten.

Vriendschap betekent overigens niet dat de een onvoorwaardelijk accepteert wat de ander in de relatie goeddunkt.

En tolerantie moeten we niet verwarren met onverschilligheid. Want wanneer we terugkijken naar het Europa van de jaren 1930 was het vooral de verkeerde uitleg van deze begrippen die leidde tot de opkomst van het nazisme; een ideologie die gebouwd was op de waanzin van mensen die de echte betekenis van vriendschap en tolerantie ontkenden. Mensen ook voor wie alleen de retoriek gold en de rede werd genegeerd.

Maar op hun manier deden de andere landen in Europa niet anders. Laten we – om de lieve vrede te bewaren - maar toegeeflijk zijn aan de nazi’s; laten we ze maar te vriend houden en laten we vooral ook wegkijken van wat zich in Hitler Duitsland voltrekt. Toen de inzichten in Europa scherper werden, was het te laat.Toegeven en wegkijken resulteerden in een brand die de wereld nooit eerder had beleefd. Bijna 6 jaar verder en ruim 65 miljoen (!) mensenlevens armer kwam er op 15 augustus 1945 een einde aan een oorlog die uitwassen kende die geen weldenkend mens zich ooit had kunnen voorstellen.

Vandaag herdenken we de doden. Achter mij, op de plaquette tegen de wand van de Sint-Gertrudiskerk, lezen we ruim 220 namen. Namen van mensen die de gemeente Bergen op Zoom in die oorlogsjaren verloor. 220 mensen met evenzoveel gezichten, levens en verhalen. Zo ook bijvoorbeeld van verzetsstrijder Harmen van Rossum. Tijdens zijn gevangenschap maakte hij tekeningen op toiletpapier. Deze tekeningen werden naar buiten gesmokkeld. Een van die tekeningen gaat over een celgenoot die bij Harmen was geplaatst om hem uit te horen.  Harmen schreef daar op een van zijn tekeningen het volgende over: ‘Er zijn mensen die in het huis van vreemden komen als een zonnestraal zo opwekkend, maar in eigen huis alles om zich heen verkillen. De mooipraters die een zwarte gedachte verbergen achter een lief gelaat’.

Of de doden die vielen toen een V1-wapen terecht kwam op een woonblok, waarbij maar liefst 23 mensen het leven lieten. Mensen met hun goede eigenschappen en hier en daar tekortkomingen, een vader, een moeder en in veel gevallen kinderen. Kinderen die nog een heel leven voor zich hadden en in al hun onschuld het slachtoffer werden van de wrede en harde willekeur die een oorlog met zich meedraagt.

Een herdenking zet aan tot nadenken. Dat nadenken draagt er aan bij dat we ons er van bewust worden én blijven dat leven in vrede en vrijheid nooit vanzelfsprekend is. Wel heel normaal; niet vanzelfsprekend.

Ik moest ook nog denken aan een lied van Herman van Veen over de Tweede Wereldoorlog. Daarin zingt hij: ‘zou er in uitzichtloze tijden nog iets bestaan als hier en daar een sprank van moed en hoop?’  In de memoires van de Bergse verzetsstrijdster Mientje Houtman, die ik recent las, vond ik het antwoord. Ja, hoe uitzichtloos het leven ook was, zij zag altijd een sprankje hoop. En ja, zelfs met de dood voor ogen, was er vriendschap onderling.

We zijn het aan deze mensen en aan ons zelf verplicht om in de huidige tijd te blijven vechten voor een betere wereld. Een wereld waarin vriendschap en tolerantie onze echte waarden zijn. Een betere wereld waaraan we allemaal en ieder op onze eigen manier een steentje bijdragen.

Laten we – om te beginnen -  meer naar elkaar luisteren; echt… lui-ste-ren…

Dan lukt het ook om ons open te stellen voor elkaars waarde en waarden. Dan gaan we elkaar ook meer waarderen en begrijpen. Wanneer het dan guurder wordt, leggen we een jas om elkaars schouder…

Het begint bij ons. U en ik kunnen het verschil maken hier in Bergen op Zoom. Ik geloof daar echt in.

Laten we dus de rede zegevieren en niet de retoriek. Laten we de werkelijke betekenis kennen van de woorden vriendschap en tolerantie.

Wanneer we de kracht van vriendschap zien en begrijpen dat elkaar te vriend blijven soms ook betekent dat je grenzen stelt en ook begrijpen dat onverschilligheid niet het synoniem is van verdraagzaamheid, dan zijn we een heel eind op de goede weg.

Dank voor uw en jullie aandacht.

Foto: Dick Vermaas